“Waren begonnen aan Excellijstje, maar het werd al snel het Coronablunderboek”

De coronacrisis bleek een van de grootste crises van de afgelopen eeuw. Zeker in België sloeg het virus hard toe. We werden het land met de meeste covid-doden per capita in de wereld. Al snel werd duidelijk dat dit niet om toeval ging. Ons land was - in tegenstelling tot de aanvankelijke regeringsverklaringen - verre van goed voorbereid en onze politiek blonk niet uit in crisisbeheer, maar in geknoei en slechte communicatie. Reeds vroeg voerde Vlaams Belang felle oppositie voor een meer kordate aanpak, maar het hield ook een archief bij over de crisis. “Maar wat aanvankelijk een kleine oplijsting van flaters en fouten door de Belgische regering van Sophie Wilmès en Maggie De Block was in Excel, werd al snel een heus boek: het Coronablunderboek.

Misschien beginnen met een gemakkelijke vraag gericht aan jullie beiden: Waarom hebben jullie dit boek geschreven?

Pas: Of het nu ging over het geblunder met mondmaskers, de waanzinnig slechte communicatie, of over ministers die elkaar flagrant kwamen tegenspreken in de pers; week na week dienden we in de Kamer nieuwe vragen te stellen over de nieuwste blunders van de regering Wilmès in de aanpak van de coronacrisis. Het is belangrijk een oplijsting van de vele fouten te maken opdat deze zich in de toekomst niet meer kunnen herhalen. Daarom dit boek.

Janssens: Het zou eerder verbazing moeten wekken indien we er géén boek over schrijven. Dat in dit land bijna 10.000 mensen stierven aan een virus is toch geen akkefietje? Wat we de voorbije maanden hebben meegemaakt was nauwelijks een half jaar geleden nog totaal ondenkbaar. Het was misschien wel de ergste wereldwijde crisis sinds de Tweede Wereldoorlog. Alleen dat al maakt het neerschrijven van de gedachten daarover evident. Maar er is anderzijds ook de realiteit die – nu we het ergste hebben gehad – alsmaar breder wordt bevestigd: dat de beleidsmakers in dit land deze crisis compleet gemismanaged hebben. Dat zeg ik uiteraard niet alleen. Dat bewijzen ook de onweerlegbare internationale vergelijkende cijfers. Dat de regeringspartijen die het hier voor het zeggen zich in stilzwijgen hullen, hoeft dus niet te verbazen. Ik weiger in elk geval te zwijgen.

Al snel werd duidelijk dat - in tegenstelling tot wat de regering verkondigde - ons land niet voorbereid was op deze pandemie. Zelfs de strategische voorraad mondmaskers was verdwenen. Heeft de regering dat destijds verborgen voor de oppositie?

Pas: Niet alleen verborgen, tot op vandaag weigert minister De Block botweg om op parlementaire vragen hierover te antwoorden. 

Gaan we dat dan ooit te weten komen? Het is allicht daarom dat jullie een onderzoekscommissie willen?

Pas: Precies. De systeempartijen zullen er alles aan doen om fouten te camoufleren, daarom stelt men federaal de beslissing tot een parlementaire onderzoekscommissie uit en is er nog helemaal geen duidelijkheid of die er wel zal komen. Wij gaan er alleszins op blijven aandringen, ons voorstel daartoe werd eind maart reeds ingediend. 

Janssens: Dat klopt ook op het Vlaamse niveau. Daar heeft men het initiatief om een parlementaire onderzoekscommissie op te richten al weggestemd. Zelfs Groen, dat hoog van de toren blies en zelf proclameerde dat er een onderzoekscommissie moest komen, stemde tegen. Het zijn dat soort politieke spelletjes dat de burger beu is. Maar zoals Barbara zegt, we gaan het niet laten rusten.

Op het crisisbeheer zelf heeft jullie boek flinke kritiek. De zaken zijn te lang onderschat?

Pas: Onderschat én doelbewust geminimaliseerd. Toen we in januari in de Kamer de eerste vragen stelden over de corona-epidemie, klonk het nog dat het maar een onschuldig griepje was. En voor Marc Van Ranst was gaan skiën in Noord-Italië op dat moment allemaal geen probleem. Er werd toen ook verkondigd dat het dragen van een mondmasker helemaal geen zin had. Niet verwonderlijk natuurlijk: mocht de regering verklaard hebben dat mondmaskers wél zinvol waren, had ze meteen ook moeten toegeven dat er geen mondmaskers voorhanden waren, omdat ze allemaal werden vernietigd. Terwijl de minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open Vld) nog tot begin maart bleef verkondigen dat het slechts om een mild griepje ging, werd eind januari de webstek info-coronavirus.be geregistreerd. Dat doet men toch niet voor een onschuldig griepje?

Men wilde de problemen en de slechte voorbereiding wegrelativeren?

Janssens: Wel, de onderschatting en het slechte beleid waren alleszins intrinsiek verbonden. Zo was op Vlaams niveau eenzelfde onderschatting manifest te bemerken. Twee feiten. Op 26 maart verklaarde Wouter Beke, als minister van Welzijn bevoegd voor de woonzorgcentra, dat hij “op basis van de huidige sterftecijfers niet het gevoel had dat die nog exponentieel zouden gaan stijgen”. Hij kon er niet méér naast zitten. “Op basis van de huidige cijfers”, zei hij dus letterlijk. Maar die cijfers kende hij zelfs niet eens. Pas op 7 april schoten de sterftecijfers in de woonzorgcentra plots omhoog. Waarom? Omdat men pas dan volledig rapporteerde over de cijfers! Ik ben geen cijferfetisjist, maar de aanvankelijke situatie had uiteraard wel als gevolg dat de ‘sense of urgency’ ontbrak, zodat noodzakelijke maatregelen om uitbraken in woonzorgcentra te voorkomen veel te laat werden genomen en dat de woonzorgcentra veel te laag bleven staan in de prioriteitenlijst. Bijzonder jammer.

Het eerste echte antwoord op de pandemie was een vrijblijvend advies om evenementen met meer dan 1.000 aanwezigen af te gelasten. Dat lijkt wat absurd, vandaag?

Pas: De regering Wilmès had gewoon geen enkel crisisplan. Er werden wat vrijblijvende adviezen geformuleerd, die dan nog onmiddellijk weer werden tegengesproken door andere ministers of door de zogenaamde experts. In eerste instantie schoof men de verantwoordelijkheid gewoon af op de burgemeesters. De hele aanpak van de crisis getuigde van een ongezien en vooral bijzonder gevaarlijk amateurisme. En zelfs nu de crisis over haar hoogtepunt is, heeft de regering Wilmès geen enkel concreet, uitgewerkt plan om het normale leven en de economische activiteit in het land weer te normaliseren. 

Dezelfde week ging men wel over tot het sluiten van de horeca en de week erna tot een volledige, zij het zachte, lockdown. Was dat wel een goeie beslissing?

Pas: We moesten inderdaad overgaan tot een lockdown, maar er is te lang getwijfeld en zo is er kostbare tijd verloren. En de eerste – halve, zeg maar – lockdown, waarbij de horeca dichtging is ook nog eens slecht aangepakt. Men liet 24 uren ertussen, op een vrijdagavond dan nog eens. Uiteraard zijn heel veel mensen dan nog eens goed uit geweest, met extra verspreiding van het virus als gevolg.

De lockdown was dus nodig, maar het leek eerder alsof men heeft gewacht tot het laatste moment, omdat de druk intern en de voorbeelden vanuit het buitenland te groot werden. Dat is geen beleid, maar reactief en pover reageren op wat andere landen beter doen.

Jullie schrijven ook dat Wilmès de crisis vervolgens heeft misbruikt. Was er dan geen ‘regering van nationale eenheid’ nodig?

Pas: Als je een regering vormt waarbij je op voorhand de tweede grootste partij van het land uitsluit, dan kan je om te beginnen niet spreken van een regering van nationale eenheid. Dit was geen noodregering, maar een regering in nood. Men heeft een ongeziene gezondheidscrisis misbruikt om een regering in het zadel te hijsen zonder enige democratische legitimiteit, met slechts 38 van de 150 Kamerzetels. Tot euforie van de liberalen die zo, ondanks het feit dat ze electoraal nog weinig voorstellen, de macht in dit land stevig in handen wisten te houden. Dat ze daarbij met hun ‘bijzondere machten’ het parlement buitenspel hebben trachten zetten, tart alle verbeelding. En dat bijna alle partijen behalve het Vlaams Belang daar in zijn meegegaan is zo mogelijk nog bedenkelijker.  

Chris, op Vlaams niveau hadden we een ‘echte regering’, maar het was er toch niet veel beter, zo schrijf je. Je hebt het dan vooral over de woonzorgcentra?

Janssens: Het is maar evident dat we in het boek een fors luik hebben ingevoegd over de woonzorgcentra. Het is immers vooral daar dat de overlijdens te betreuren zijn geweest. Meer dan de helft van het totale aantal slachtoffers viel in onze rusthuizen. In Vlaanderen alleen al stierven er zo’n 3.000 rusthuisbewoners. Wanneer je weet dat er in de woonzorgcentra meer dan 70.000 ouderen verblijven, besef je dat dat een erg hoog cijfer is. Er hebben daar menselijke drama’s plaatsgevonden, waarvan het laatste nog niet geweten is.

Wat is er dan precies misgelopen in onze rusthuizen?

Janssens: Er was en is nog veel onbekend over het coronavirus. Wat van meet af aan echter wél duidelijk was, was dat het virus enorm dodelijk is voor oudere en zwakkere mensen. Wat men uiteraard in de eerste plaats had moeten doen, was deze mensen beschermen.

Maar men legde onze hele samenleving verregaande maatregelen op, maar vergat onze bejaarden. Men nam één maatregel: men sloot de deuren van de woonzorgcentra voor bezoek en dacht dat daarmee de kous af was. Niet dus. De fouten stapelden zich op: rusthuispersoneel met milde symptomen moest gaan werken en bracht het virus alsnog via de voordeur naar binnen, er werd niet getest, er was veel te weinig beschermingsmateriaal en uiteindelijk werden er richtlijnen uitgevaardigd die bepaalden dat verzwakte bejaarden niet meer naar het ziekenhuis mochten worden overgebracht.

Rusthuispersoneel stond niet vooraan als het erop aankwam materiaal te ontvangen alhoewel net hun besmetting enorm zware gevolgen kon hebben wegens hun dagelijkse contacten met grote groepen verzwakte ouderen. En men was uiteraard ook niet opgeleid voor de verzorging van COVID-19-patiënten. Onze rusthuizen hadden versterkte burchten moeten zijn tegen het virus, maar ze werden eerst vergeethuizen en vervolgens sterfhuizen. Dit was een fiasco. En voor velen een tragedie bovendien

Maar hoe moeten we onze rusthuizen dan gaan organiseren in de toekomst?

Janssens: Daarvoor hebben we inmiddels een concreet plan op tafel gelegd. Vooreerst is het naar analogie van de bestaande draaiboeken inzake brandveiligheid nodig dat elk woonzorgcentrum ook beschikt over een draaiboek inzake virusuitbraken en een wettelijke minimumvoorraad beschermingsmateriaal in huis heeft.

Maar meer fundamenteel nog moet de organisatie van ons zorgmodel grondig herdacht worden. De zorghotels met lange gangen moeten vervangen worden door een systeem met kleinere leefgemeenschappen, ‘bubbels’ zo je wil, met een eigen klein team van zorgkundigen. Dit andere model verhindert niet alleen de verspreiding van het virus, maar laat ook toe om zorg meer op mensenmaat te organiseren. Zo maken we onze ouders en grootouders gezonder én gelukkiger

Op vlak van testen kwamen we pas goed op gang nadat de crisis grotendeels onder controle was. Is dit dan ook de schuld van de regering, of was dit niet eerder iets dat overal een probleem was?

Pas: Bij de tests was het een beetje hetzelfde verhaal als bij de mondmaskers: het werd eerst afgedaan als onnodig, gewoon omdat er geen tests voorradig waren.  Het is toch echt onverantwoord dat zelfs wanneer het voor iedereen duidelijk was dat de corona-epidemie ook in Europa lelijk begon huis te houden reizigers uit China of Noord-Italië op de luchthaven niet eens werden gescreend, laat staan in quarantaine gezet. 

Dat het coronavirus in dit land zo hard heeft kunnen toeslaan, ligt voor een belangrijk deel aan het feit dat de regering te laat maatregelen nam en niet bekwaam was om risicopersonen te testen. 

We lijken er echter nog niet vanaf te zijn. De mondmaskers zijn eindelijk uitgedeeld, maar ze zijn mogelijk ongezond om te gebruiken en bovendien nog eens slechts op 30 graden te wassen, onder de aanbevolen 60 graden. Goffin en Defensie sloegen ook de bal mis?

Pas: Niet alleen minister Goffin, maar ook de ministers Geens, De Block, De Backer... Als je maar liefst vijf verschillende ministers verantwoordelijk maakt voor mondmaskers, dan kan het niet anders dan dat dit fout loopt. Daarnaast was er ook het feit dat de regering tot tweemaal toe mondmaskers bestelde bij een meer dan dubieuze firma. Een eerste keer bij een Belgo-Turkse partijgenoot van minister De Block, en de tweede maal bij een obscure postbusfirma in Luxemburg. Geknoei.

De hele aanpak van de crisis getuigde van een ongezien en vooral bijzonder gevaarlijk amateurisme

Ook hier bleek het communautaire aspect een hoofdrol gespeeld te hebben, zo schrijven jullie. Hoe dan? Bij Open Vld roept men dat we net beter meer hadden gecentraliseerd, op federaal niveau.

Janssens: Zowat elke specialist is het erover eens dat het volledige gezondheidsbeleid beter naar Vlaanderen wordt overgedragen omdat de verschillen in visie tussen het noorden en het zuiden te groot zijn en het permanent onderhandelen in dat verband leidt tot tijdverlies en inefficiëntie.  Het is Open Vld bij het voorstel tot herfederalisering echter niet te doen om een efficiënte organisatie van de zorg, maar wel om macht. Partijen als sp.a en Open Vld hangen hun wagentje vast aan PS en MR om relevant te blijven en zich te verzekeren van machtsdeelname.  

Voor wat de woonzorgcentra betreft, maar ook voor de thuisverpleegkundigen en andere zorgkundige diensten waar de Vlaamse regering bevoegd voor is, zijn we alleszins van mening dat zorgminister Wouter Beke (CD&V) en de rest van zijn Vlaamse regering veel te passief zijn gebleven en te weinig zélf op zoek zijn gegaan naar het nodige materiaal. Er werd te veel vertrouwd op de federale regering die de Vlaamse woonzorgcentra duidelijk stiefmoederlijk behandelde. Onze fractie in het Vlaams Parlement heeft de Vlaamse regering herhaaldelijk opgeroepen om meer assertiviteit aan de dag te leggen. De Belgische structuren bleken echter belangrijker te zijn dan de gezondheid van onze meest kwetsbaren.

Onze rusthuizen hadden versterkte burchten moeten zijn tegen het virus, maar ze werden eerst vergeethuizen en vervolgens sterfhuizen

Jullie pleiten daarom voor onderzoekscommissies in beide parlement. Maar is het kalf niet al verdronken?

Pas: Voor wat betreft deze crisis wel, ja. Maar mogelijk komt er nog een tweede golf. Een onderzoekscommissie moet vooral nagaan waar het fout liep, zodat er naar de toekomst toe lessen uit kunnen getrokken worden. Wanneer dat niet gebeurt mag je er gif op nemen dat bij een volgende crisis of pandemie - en die komt er! - opnieuw dezelfde fouten gemaakt worden, met dezelfde catastrofale gevolgen.

Janssens: Het Vlaams Belang was de eerste partij die in het Vlaams Parlement opriep om een onderzoekscommissie te organiseren. Zoals u weet wilden de Vlaamse meerderheidspartijen CD&V, N-VA en Open Vld daar niet op ingaan. Ik vind dat eigenlijk ongelofelijk. Als 10.000 doden – 3.000 in de Vlaamse woonzorgcentra – geen onderzoekscommissie waard zijn, wat dan wel?  

Blijkbaar zijn er in dit land veel mensen voor van alles bevoegd – alleen voor volksgezondheid al 9 ministers – maar is niemand verantwoordelijk als er fouten worden gemaakt. De stinkende potjes moeten netjes toegedekt blijven. Dezelfde beleidsverantwoordelijken vinden anderzijds wel dat het noodzakelijk is om een commissie op te richten om te onderzoeken wat er allemaal misliep in Belgisch Congo. Congo is al zestig jaar onafhankelijk. Dit is toch de waanzin voorbij? Het is niet alleen voor het verleden, maar ook voor de toekomst belangrijk de recente en relevante fouten en de inefficiënties te benoemen. Daaruit kan men leren

Het boek geeft ook enkele finale adviezen mee. Kunnen jullie die even toelichten?

Janssens: Wel, eerst en vooral, koop het boek (lacht). Nee, ernstig. Het boek geeft niet alleen mee wat er – in grote lijnen – misliep, maar geeft ook adviezen mee. Wat betreft de rusthuizen had ik het er daarnet al over: die moeten kleiner en intiemer zodat de welzijn en de veiligheid groeit. Maar de grote scheeftrekking zit uiteraard in het communautaire. 

Pas (springt in): Inderdaad! Het is de versnippering van de bevoegdheden, de Belgische ziekte, die als rode draad doorheen dit boek op te rapen is. Vlaanderen moet dus maximale homogene bevoegdheden krijgen in afwachting van volledig zelfbestuur. Op die manier vermijd je verwarring tussen al de ministers en niveaus die allemaal een beetje bevoegd zijn, maar vooral, zijn we geen slachtoffer van de uiteenlopende wensen en visies die in Vlaanderen en Wallonië heersen. En hou zelf mondmaskers in huis, reken niet op de Belgische overheid. 

Het boek is te koop aan € 10 via deze weg.